مشخصات عمومى

به با نام علمى ‌Cydonoa oblonga از میوه‌هاى دانه‌دار مى‌باشد که قسمت خوراکى میوه شان، نهنج رشد ‌کرده گل است که تخمدان را در بر گرفته است. درخت به‌، درخت کوچکى است به ارتفاع حداکثر پنج متر، که شبیه درخت سیب است. میوه‌اش به رنگ زرد‌، آبدار و درشت‌تر از سیب است و در فصل پاییز مى‌رسد. به‌، داراى بو‌یى مطبوع و طعمى گواراست. تخم میوه به را «بهدانه» مى‌گویند که داراى ماده لعابى است که اثر درمانى دارد که به نام‌هاى «بهى»، «آبى» و «توج» نیز معروف است و بهترین به ایران‌، در اصفهان پرورش مى‌یابد.

خواص دارویى

در مورد به و خواص آن احادیثى از ائمه اطهار علیهم‌‌السلام آمده که عبارت‌اند از:

1. کسى که سه روز ناشتا به بخورد، ذهن او صاف و حلم و علم او بسیار مى‌شود و از مکر شیطان و شیطانیان محفوظ مى‌ماند.

2. به، قوه بینایى را زیاد مى‌کند، محبت در قلب ایجاد مى‌نماید و اگر زن آبستن به بخورد، فرزندانش نیکو (زیباو شجاع) متولد مى‌‌شوند. رسول گرامى اسلام صلى‌اللّه‌علیه‌وآله

3. به، دل را شاد و با نشاط‌، شخص بخیل را سخاوتمند و آدم ترسو را دلیر مى‌کند.

4. به، غم واندوه را از بین مى‌برد. امام صادق علیه‌السلام

5. خوردن به‌، براى ضعف قلب بسیار مفید است، معده را پاک مى‌کند، و ذهن را روشنى مى‌بخشد وآدم ترسو را شجاع مى‌کند. امام على علیه‌السلام

خواص درمانى دیگر به

ـ به، میوه‌اى سرشار از تانن است که در معالجه اسهال و ورم روده بزرگ خیلى مؤثر است. به این منظور مى‌توان 40 تا 50 گرم به را خرد کرده و مدت 15دقیقه در یک لیتر آب جوشانده و مصرف کنید.

ـ بهدانه، ورم معده را معالجه مى‌کند، به این منظور باید چهار گرم بهدانه را در صد و بیست گرم آب بخیسانید و سپس آن را آن‌قدر به‌هم بزنید تا مایعى به‌شکل سفیده‌تخم مرغ به‌دست آید، و پس از آن هر وقت تمایل داشتید، مصرف کنید.

ـ جوشانده برگ درخت به‌، بى‌خوابى را درمان مى‌کند، به این منظور باید یک مشت برگ‌هاى تازه و نو رسته برگ به را به مدت ده دقیقه در یک لیتر آب جوش بریزیم تا دم بکشد و پس از صاف کردن آن را با شکوفه نارنج یا شکر یا عسل، شیرین کنید و قبل از خواب، دو قاشق سوپخورى از آن بنوشید.

ـ جوشانده برگ به (به روشى که گفته شد)، بهترین راه درمان عصبانیت است.

ـ لعابى که از خیس کردن چهار گرم بهدانه به‌دست مى‌آید، علاوه بر معالجه گلو درد، تسکین سرفه، براى آرایش موى سر و آهار پارچه نیز به‌کار مى‌رود.

ـ اگر به را قطعه قطعه کنید و در آب بجوشانند، جوشاندهء مقوى به‌دست مى‌آید که در عین حال، قابض است و در مواردى که عمل هضم به زحمت صورت مى‌گیرد، مصرف مى‌گردد.

ـ جوشانده فوق در معالجه اسهال‌هاى سبک، که بر اثر بى‌حالى و تنبلى روده‌ها پیدا مى‌شود و هم‌چنین براى معده و روده‌ها، فوق‌العاده فایده دارد.

ـ اگر آب به را بگیرید و هم وزن آن شکر اضافه نمایید و بجوشانید تا به قوام آید، شیره‌اى به وجود مى‌آید که در معالجه ورم شدید امعاء، بسیار مؤثر است.

ـ چنان‌چه دم کرده 30 گرم شکوفه به (تازه یا خشک کرده آن) را در یک لیتر آب با عرق بهار نارنج مخلوط کنند و بنوشند، خواب عمیق و راحتى به دنبال خواهد داشت.

ـ به، داراى ویتامین ‌ا‌ است که در تجدید جوانى نقش دارد و هم‌چنین داراى ویتامین ‌ا‌ مى‌باشد که در تعادل اعصاب، مهم است.

ـ به، طبیعتى معتدل دارد و خوردن آن افسردگى و وسواس را از بین ‌برد. و نشاط آور است.

ـ به براى تقویت اعمال معده، مفید است.

ـ خوردن به و فرآوده‌هاى آن مانع انداختن جنین زن‌ها مى‌شود. (باعث تقویت رحم مى‌‌شود)

ـ خوردن به و فرآورده‌هاى آن‌، میل به خاک و گِل خوردن را بر طرف مى‌کند.

ـ خوردن به، عرق بدن را خوش‌بو مى‌کند.

ـ بهدانه براى درمان سرفه، خشونت حلق، رفع عطش، حرارت معده، رفع سوزش دهان و زبان و رفع گرفتگى صدا مفید است؛ لذا باید 30 گرم بهدانه را در نیم لیتر آب جوشاند، صبح و ظهر و شب یک استکان میل نمود و براى سوزش زبان، مدتى آن را در دهان نگه داشت.

ـ اگر 100 تا 150 گرم بهدانه را در یک لیتر آب بجوشانید و روزى چند مرتبه بر پوست بمالید، براى درمان سوختگى‌، سرما زدگى و بر طرف کردن انواع ترک، لب و...مفید است.

ـ اگر گرد سوخته کرک به را روى زخم قرار دهند، خون‌ریزى را بند مى‌آورد.

ـ براى پانسمان زخم‌هاى سطحى بدن یا شست‌وشوى چشم در هنگام چشم درد، مى‌توان از محلول غلیظ جوشانده برگ درخت به استفاده نمود.

ـ خوردن روغن به (آب به + نصف مقدار آب به روغن زیتون را بجوشانید) براى درمان اسهال مزمن، خلط خونى، ورم کبد و زخم معده و روده مفید است.

ـ جویدن بهدانه، کندى دندان را بر طرف مى‌کند.

ـ شربت به‌لیمو، حرارت بدن را فرو مى‌نشاند.

تذکر: کرک یا پرزى که روى به مى‌باشد، هضمش سنگین است و براى حلق و صدا بسیار مضر مى‌باشد؛ لذا باید قبل از خوردن به، پرزهاى روى آن را پاک نمود.

خواص به

در احادیث آمده است که پنج میوه از بهشت آمده است: انار ، سیب ، به ، انگور و رطب.

خصوصیات کلی به

سرزمین میوه به، بین دریای خزر و دریای سیاه است، جایی که رشته کوه های کاکاسس (Caucasus) ، شمال ترکیه را به ایران پیوند می دهد.

بیشتر از 4000 سال است که درخت به، در آسیا و مدیترانه می روید. درخت به، برای رویش به دمای کمتر از 7 درجه سانتیگراد احتیاج دارد. در بهار گل های درخت به درمی آیند که رنگ صورتی یا سفید هستند. به، جزو خانواده گلابی و سیب می باشد. ظاهر میوه به، شبیه سیب زرد یا گلابی است.

مزه و طعم میوه به، شبیه سیب است. میوه به کمی خشک، سفت، ترش و شیرین می باشد. مارمالاد، مربا و ژله به بسیار فراوان است.

میوه به همانند سیب، در حین پختن پکتین تولید می کند. پکتین باعث سفت شدن به می شود.

زمانی که چینی ها دارچین و ریواس را و هندی ها نارگیل را برای تجارت می بردند، ایرانی ها (به خصوص اصفهانی ها) به، سیب و زعفران را به کشورهای دیگر می بردند.

در کشورهای خاورمیانه میوه به، یک غذای معمول بود که هم به صورت خام و هم به صورت پخته خورده می شد.

اگر میوه به نرسیده باشد، آن را در دمای اتاق قرار می دهند تا تمام میوه به رنگ زرد درآید و بو دار شود.

حال اگر می خواهید میوه به رسیده را چند روز نگه دارید، آن را در یخچال قرار دهید، ولی به را کنار سیب یا گلابی نگذارید، زیرا ممکن است بوی خوش آن بر روی میوه های دیگر اثر بگذارد.

میوه به را به صورت آبپز و بخارپز تهیه کرده و به عنوان غذا یا دسر مصرف می کنند.

عقاید مردم در مورد میوه به

* در زمان قدیم، زنان دانه به را می کوبیدند و در مقداری آب خیس می کردند و از لعاب به دست آمده ی آن، برای لوله کردن مو و صاف نگه داشتن آن استفاده می نمودند.

* در یونان، افراد به عنوان تشریفات ازدواج از میوه به استفاده می کردند. آنها میوه به را به طرف ارابه عروس و داماد پرت می کردند. آنها بر این عقیده بودند که میوه به نشانه ای از باروری است و آن را به الهه عشق خود تقدیم می کردند.

* در روم یکی از طبیعی دان ها، میوه به را با نام های سیب طلایی، سیب گنجشکی و همینطور سیب مست خوانده بود.

* یک نظریه در مورد به این بود که اگر زنان باردار میوه به را زیاد بخورند، بچه آنها نابغه خواهد شد.

* به علت آنکه میوه به دارای خاصیت اسیدی است، در کشورهایی مثل آلمان و آفریقای جنوبی که غذاهای چرب بیشتر می خورند، شناخته شده است.

* اروپایی ها بر این باورند که میوه به، به هضم گوشت کمک می کند، به همین دلیل با گوشت های چرب، به سرو می شود.

مواد مغذی موجود در به

میوه به دارای مقدار زیادی فیبر غذایی، پتاسیم ، قند و ویتامین C می باشد. این میوه فاقد چربی است.

به طور کلی، یک عدد میوه به با وزن 92 گرم، دارای 52 کیلوکالری، 0/37 گرم پروتئین، 0/09 گرم چربی ، 14/08 گرم کربوهیدرات ، 1/7 گرم فیبر و 0 میلی گرم کلسترول می باشد. بیشترین املاح موجود در به، پتاسیم و فسفر و کمترین آنها روی است. بیشترین ویتامین ها در به، ویتامین C و بعد از آن ویتامین A می باشد.

فواید خوردن به:

اثرات مثبت بر فکر و ذهن

تجدید و احیای روحیه

خوشحال بودن

از بین برنده افسردگی ناشی از انواع سردردها

تقویت کننده قلب، کبد و معده

مفید برای زخم معده

تحریک کننده اشتها

نرم کننده سینه

ادرارآور

کمک به هضم غذا

جلوگیری از التهاب پلک و استراحت چشمان خسته ؛ به این طریق که چند قاچ به تازه را روی محل درد قرار دهید.

از بین برنده بوی بد دهان

خوشبوکردن اتاق

مفید برای کاهش وزن، به دلیل دارا بودن مقدار زیادی فیبر. اگر شما قصد افزایش وزن دارید، میوه به را مصرف نکنید.

ضد سرطان به علت آنکه این میوه دارای آنتی اکسیدان می باشد.

کمک به پایین آوردن کلسترول خون

کمک به پایین آوردن فشار خون، به خاطر دارا بودن پتاسیم

کاهش خطرات بیماری های قلبی، به خاطر دارا بودن ویتامین C

تحقیقات نشان داده است که میوه به ممکن است خاصیت ضد ویروسی نیز داشته باشند.

خواص آب به

جلوی خون ریزی را می گیرد.

جلوی تهوع و استفراغ غیر ارادی را می گیرد.

سردرد را برطرف می کند.

از بین برنده تشنگی می باشد.

خواص هسته میوه به (به دانه)

برای درمان ذات الریه، گلودرد، صدای گرفته و خشن مفید است.

ضد تب

مفید برای اسهال

لعاب به دانه برای ترمیم زخم ها و سوختگی پوست در اثر آتش بسیار مفید است.

جویدن به دانه برای رفع کندی دندان ها و برای تقویت نیروی جنسی در گرم مزاج ها مفید است.

روغن به را چگونه می توان به دست آورد و چه خواصی دارد؟

به را کاملا بپزید و آب آن را بگیرید و آن را با روغن زیتون بجوشانید، آن قدر که آب آن تبخیر شود و فقط روغن بماند. به این ترتیب روغن به بدست می آید.

روغن به، برای جلوگیری از عرق کردن، سرگیجه، وزوز گوش و تقویت معده و کبد و قلب بسیار مفید است.

خاصیت مربای به

مربای به با عسل برای سلامتی بسیار مفید است و برای تقویت سینه استفاده می گردد.

خدا را شکر که همه نعمت در اختیار ما گذاشته است. این ما هستیم که قدر این نعمات را باید بدانیم.

د ؛ دانه ای مفید برای تقویت بدن

کنجد گیاهی است یک ساله با ارتفاع حدود یک متر که قسمت انتهایی ساقه آن پوشیده از کرک است . برگ های آن بیضی ، باریک و نوک تیز است . گل های آن به رنگ سفید یا قرمز، به طور تک تک در کناره برگ های قسمت انتهایی ساقه ظاهر می شوند .

میوه این گیاه به صورت کپسول و محتوی دانه های کوچک و مسطح و بیضوی است که دانه کنجد نامیده می شود و قسمت مورد استفاده این گیاه است .

وطن اصلی کنجد هندوستان است که از آنجا به نقاط دیگر دنیا راه یافته است . در حال حاضر چین بزرگترین تولید کننده کنجد در دنیا می باشد . هندوستان و حبشه از نظر تولید، بعد از چین قرار دارند . در ایران نیز مقداری کنجد تولید می شود که بیشتر آن به مصرف تهیه روغن و حلوا ارده می رسد.

ترکیبات شیمیایی

کنجد دارای پروتئین ، ویتامین های B ,  D  , E  , F1 و لسیتین (LECITHIN)  می باشد . مقدار روغن آن در حدود 50% است. روغن کنجد مرکب از حدود 70% اسیدهای چرب اشباع نشده مانند لینولئیک اسید ،‌اولئیک اسید و مقداری اسیدهای چرب اشباع شده مانند اسید پالمتیک و آراشیدیک اسید می باشد .

روغن کنجد یکی از روغن های اشباع نشده و مفید برای بدن است که در آمریکای شمالی و کانادا به مقدار زیاد مصرف می شود ، زیرا این روغن نه تنها کلسترول خون  را افزایش نمی دهد، بلکه آن را کاهش نیز می دهد .

برای تهیه روغن کنجد معمولا دانه ها را می شویند تا رنگ روی آن از بین برود. سپس دانه ها را آسیاب کرده و در آب می ریزند تا پوست آنها روی آب بیاید . بعد از گرفتن پوست، دانه ها را خشک کرده و در آب جوش می ریزند و خمیر می کنند . این خمیر را تحت فشار قرار داده تا روغن آن جدا شود . این روغن را روغن سرد می نامند و از تفاله باقیمانده تحت اثر فشار و گرما روغنی بدست می آید که به نام روغن گرم معروف است که البته ارزش غذایی روغن سرد را ندارد .

تفاله باقیمانده از این مرحله را معمولا برای علوفه دام ها به کار می برند . خصوصاً این تفاله از نظر داشتن مواد پروتئینی ، غذای خوبی برای گاوهای شیرده است .

اگر می خواهید از روغن کنجد استفاده کنید دقت کنید که روغن سرد باشد که به نام FIRST COLD PRESSED"" معروف است ، زیرا در اثر حرارت دادن، روغن کنجد خواص خود را از دست می دهند .

خواص مفید کنجد برای سلامتی بدن

از نظر طب قدیم ایران، کنجد گرم است . کنجد بسیار مغذی است و در اکثر کشورهای فقیر به عنوان جانشین گوشت بکار می رود . خواص مفید کنجد به شرح زیر است :

1) برای چاق شدن و تقویت نیروی جنسی موثر است.

2) برای رفع قولنج کنجد را آسیاب کرده و با سرکه مخلوط کنید و به مقدار نصف وزن کنجد ، مغز بادام  پوست کنده را به آن اضافه کنید. سپس آنها را پودر کنید و هر روز به مقدار یک قاشق سوپ خوری از آن بخورید .

3) کنجد گرفتگی صدا را از بین می برد .

4) نرم کننده معده و روده است.

5) کره کنجد که در کانادا بنام تاهیتی معروف است و شبیه ارده می باشد ، غذای خوبی برای رشد بچه هاست.

6) برگ کنجد را اگر به سر بمالید، باعث رشد و سیاهی موی سر  می شود.

7) ارده نرم کننده معده و روده هاست.

8) کنجد فشار خون بالا  را کاهش می دهد.

9) کنجد ضد رماتیسم  است.

10) برای رفع ناراحتی کیسه صفرا مفید است.

11) دم کرده برگ کنجد، اسهال خونی را برطرف می کند.

12) روغن کنجد برای رفع تنگی نفس ، سرفه خشک  و زخم ریه مفید است.

13) روغن کنجد سوزش ادرار  را رفع می کند.

14) از روغن کنجد به جای روغن زیتون  در سالاد استفاده کنید.

15) کنجد با تمام فوایدی که دارد برای معده ی ضعیف مناسب نیست، زیرا هضم آن سنگین است . این گونه اشخاص باید آن را با عسل وسرکه بخورند .

پی نوشت :

1- ویتامین F یک اسید چرب ضروری است که باعث تشکیل لایه هایی در پوست می شود که از سلول های پوستی محافظت و از خشکی و خرابی پوست جلوگیری می کند. همچنین باعث انتقال سایر ویتامین ها در پوست می شود.

گیاه شناسی :

مرزه ، گیاهی است علفی ،یک ساله و دارای ساقه های منشعب به طول تا 30 سانتی متر ، رنگ گیاه سبز کدر می باشد که با همین مشخصه با دیگر گونه ها متفاوت است . ساقه مرزه دارای گره هایی است که از همین گره ها ساقه های دیگر منشعب می شوند و این ساقه ها نیزبه نوبه ی خود دارای انشعاباتی جدید می گردند ، به همین دلیل بوته گیاه به صورت پرشاخه و پرپشت به نظر می رسد .
برگ های گیاه باریک ، دراز ، نوک تیز ، نرم و پوشیده از تارهای کوتاه است که مات و کدر به نظر می رسند . برگ های مرزه همچنین دارای یک رگبرگ و غده های حاوی اسانس است . گل های آن نیز کوچک و به رنگ سفید ، سفید مایل به گلی یا گلی رنگ است که در فصل تابستان ظاهر می شوند . این گل ها به صورت ضخیم و در طول ساقه قرار گرفته اند . مرزه به دو صورت خودرو و کشت شده وجود دارد . انتشار آن در اروپا به ویژه فرانسه ، سیبری ، جنوب و غرب آسیا و از جمله ایران است . محل رویش مرزه در ایران شامل شمال غرب ، تبریز ، خوی ، ارسباران و قسمت های مختلفی از خراسان است . پرورش این گیاه به عنوان سبزی خوراکی بوده و استفاده خشک آن در ادویه جات در نقاط مختلف ایران رایج است .

ترکیبات مهم :

مرزه تابستانی ( برگ خشک ) حاوی حدود یک درصد اسانس می باشد که شامل اجسامی از جمله کارواکرول ، تیمول ، بتاپی نن ، پاراسیمن ، لیمونن و کامفن است . ترکیبات دیگر آن شامل ویتامین ها و مواد معدنی مختلف است . ترکیبات مرزه بسته به شرایط آب و هوای ناحیه رویش ممکن است متفاوت باشد .

خواص مهم :

مرزه به علت داشتن ترکیبات فنلی در اسانس و ترکیبات تاننی در برگ ، دارای خاصیت قارچ ، ضد میکروب ، ضد اسپاسم و ضد اسهال می باشد .
همچنین مرزه دارای خاصیت ضد ادرارآوری بوده و در اروپا از قدیم به عنوان ضد تشنگی زیاد به خصوص در افراد مبتلا به مرض قند مورد استفاده بوده است . این اثر را به دلیل وجود جسم کارواکرول در اسانس آن می دانند .

میزان و طریقه مصرف :

به غیر از مصرف به صورت سبزی تازه ، می توان بر روی 1/5 گرم از خشک و خرد شده آن یک استکان آب جوش ریخته و 20 دقیقه برای دم کشیدن آن صبر کرد ؛ بهتر است درب ظرف بسته باشد ، سپس صاف کرده و میل شود .
میزان مصرف تا 3 قاشق چایخوری گیاه خشک در روز می باشد . در بعضی از کشورها تنتور مرزه وجود دارد . مصرف تنتور آن نیم تا یک قاشق چایخوری 1 تا 3 بار در روز
می باشد .

سمیت :

مرزه برای انسان سمیت ندارد . با این حال مصرف بیش از اندازه ممکن است التهاباتی در مخاط ایجاد کند . در بعضی از حیوانات مانند موش ممکن است باعث التهاباتی شود .

مهمترین اثرات گزارش شده مرزه :

ضد درد ، ضد آرتریت ، ضد باکتری ، ضد سرطان ، ضد ترشح ادرار ، ضد ویروس تبخال ، ضد التهاب ، ضد کرم ، ضد اکسیدان ، ضد عفونی کننده ، ضد قارچ ، ضد اسپاسم ، معرق ، هضم کننده غذا ، ادرار آور ، خلط آور ، مسهل ، مسکن ، محرک و مقوی معده .

نکات قابل توجه :

1 ـ مرزه به صورت های تازه ، خشک و مخلوط در ادویه جات ، دارای مصرف بالایی در جهان است .
2 ـ خواص مرزه خشک و یا در ادویه جات ، مشابه نوع تازه آن است و در غذاهای پختنی و بر اثر حرارت مقدار کمی از اسانس آن کاسته می شود ؛ از این رو تا حد زیادی خواص ذکر شده را همچنان در خود نگه دارد .
3 ـ به خاطر وجود اجسام فنلی از جمله تیمول و کارواکرول در اسانس آن ، مصرف مقدار زیاد آن توصیه نمی شود ؛ چرا که ممکن است باعث التهابات جداره ی روده و معده گردد .فرشید1

    طبع آن گرم و خشک است.

2.        قاعده‎آور است 10 گرم مرزه در 250 سی‎سی آب حل با کمی نمک و سرکه مخلوط میل شود.

3.        تقویت معده و ضدنفخ است همراه غذا به صورت خام میل شود.

4.        جهت دفع کرم‎های معده و کرم کدو از دم کرده مرزه استفاده شود.

5.        برای از بین رفتن زردی رخسار مرزه را با عسل مخلوط کرده استفاده شود، با انجیر هم می‎توان خورد.

6.        برای درمان خارش پوست و کهیر و آلرژی و اگزما مرزه را پخته به صورت ضماد روی پوست بگذارید.

7.        جهت تنگی نفس تخم مرزه با آب انجیر میل کنید.

8.        برای دفع سنگ مثانه 3 گرم مرزه در 100 سی سی آب جوش دم کرده سپس با آب کرفس مخلوط نموده میل شود.

9.        برای رفع قطره‎قطره و سخت ادرار کردن از روش شماره 8  استفاده شود.

10.   برای درمان دردهای سیاتیک و دردهای رماتیسمی و درد نقرس بعد از هر غذا یک استکان از دم کرده مرزه استفاده کنید 3 گرم در 100 سی سی آب جوش 20 دقیقه دم کرده یا این که کمی آب مرزه را با عسل مخلوط نموده در محل درد بمالید.

11.     کودکانی که مبتلا به راشیتیسم هستند جوشانده غلیظ مرزه را با آب مخلوط کرده و در یک ظرف ریخته کودک را در آن آب ماساژ دهند.

12.     برای درمان سودا از مرزه پخته شده در غذا استفاده کنید.

13.     برای رفع اسهال از دم کرده مرزه استفاده نمایید.

14.     برای تسکین درد دندان مرزه را در دهان جویده یا این که از دم کرده آن مزمزه کنید.

15.     برای درمان یرقان از خام یا پخته و یا دم کرده آن استفاده کنید.

16.     کسانی که لاغر هستند در برنامه غذایی خود مرزه را بگذارند مرزه را با پنیر و کمی گردو بخورند.

17.     برای درمان دل دردهای کهنه مرزه را با ماست مخلوط نموده بعد از غذا میل کنید.

18.     افراد گرم مزاج خوردن مرزه برای آن‎ها مضر است.

19.  خوردن مرزه برای خانم‎های حامله زیاد خوب نیست.

خواص مرزه

مرزه (Summer savoury) که از گیاهان خانواده نعناع به شمار می ‌رود، در فاصله ماه‌های تیر تا شهریور در ایران به گل می‌ نشیند.

مرزه گیاه چند ساله ای است که بومی مدیترانه شرقی و جنوب غربی آسیاست.

قسمت های هوایی به انضمام برگ ها که در بعضی مواقع، فقط قسمت های فوقانی گل دار جمع آوری می گردد، به صورت خوشه ای دسته شده و یا بر روی قاب های چوبی پهن کرده و در سایه و با حرارت مصنوعی کمتر از 40 درجه سانتی گراد خشک می شوند.

برگ‎های آن نرم و متقابل و تقریبا بدون دمبرگ و باریک و نوک تیز و پوشیده از کرک و دارای تارهای غده‎ای فراوان اسانس‎ دار است.

فرآوری

اسانس مرزه از تقطیر با بخار آب از برگ ها و سرشاخه های برگدار حاصل می شود. این اسانس مایعی بی رنگ و یا مایل به زرد و دارای عطر و بوی تند و زننده ای و با مزه ای که طعم فلفل را به یاد می آورد، می باشد.

این گیاه دارای 0/8 تا  1/5درصد اسانس به همراه تانن، رزین و موسیلاژ می باشد. اسانس مرزه درصنایع غذایی کاربرد دارد.

کاربرد مرزه

اسانس گیاه مرزه دارای طبیعت گرم و اثرات تقویت کننده معده، تسهیل کننده عمل هضم، ضد نفخ و مُدر ( ادرار آور ) است.

برای معالجه اسهال بسیار مناسب است و یک ضدعفونی کننده قوی می باشد.

این گیاه را به عنوان چاشنی و ادویه به همراه لوبیا، سالاد فصل، خیار، ماهی، گوشت، کالباس و سوسیس مصرف می کنند.

دارویی به نام تیمیان Thymian در داروخانه های کشور وجود دارد که از گیاه مرزه، آویشن، رازیانه و اکالیپتوس تهیه می شود و دارای اثرات ضد سرفه و خلط آور می باشد.

این گیاه در ایران جزو سبزی‎های خوراکی است و به صورت خام و پخته در غذاها مصرف می‎شود.

دارای خاصیت بادشکن و همچنین دافع کرم می باشد.

به صورت دم کردنی در رفع گرفتگی معده و روده موثر می باشد.

کشف ترکیبات ضد درد در گیاه مرزه

نشریه "پزشکی مستند مکمل و جایگزین" در جدید ترین شماره ماه مارس خود نتایج تحقیقات یک گروه چهار نفری از پژوهشگران دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه تهران را به چاپ رسانده که نشان می‌ دهد چهار ترکیب شیمیایی ضد درد در گیاه مرزه وجود دارد.

گیاهی که در این تحقیق استفاده شده با نام علمی(Satureja hortensis ) "ساتوریا خوزستانیکا" شناخته می ‌شود که محل رویش طبیعی آن در استان‌های خوزستان و لرستان است و در گویش محلی به نام "مرزه خوزستانی" شناخته می‌ شود.

رویش مرزه خوزستانی نه تنها در این استان، بلکه در سایر استان‌های جنوبی تا میانه ایران نیز وجود دارد.

آن چه در تحقیق جدید به آن اشاره شده وجود ترکیبات شیمیایی با خواص ضد التهابی و ضد درد در نمونه‌هایی از گیاه است که نه به شکل وحشی، بلکه به صورت دستی کاشته شده‌اند.

پیش از این به خواص 2 ترکیب از 4 ?ترکیب شیمیایی موجود در قسمت برگ و ساقه مرزه اشاره شده بود. این دو ترکیب عبارتند از: بتا سیتروزول و اسید اورسولیک. به عنوان مثال ترکیب بتا سیتروزول که در بادام زمینی نیز وجود دارد، منجر به توقف رشد غده پروستات در حیوانات آزمایشگاهی می ‌شود.

همچنین گزارش‌های متعددی مبنی بر اثر ضد التهابی اسید اورسولیک برای درمان سوختگی‌ ها و نیز اثر بازدارندگی آن بر رشد تومورها منتشر شده است.

خواص ضد التهابی اسید اورسولیک منجر به استفاده وسیع از این ترکیب در صنایع آرایشی شده است.

تا کنون گزارش‌های مختلفی درباره وجود انواعی از روغن‌های ضروری در این گیاه به چاپ رسیده است.

علاوه بر این، سه گزارش علمی مختلف در ایران در فاصله سال‌های 2003 تا 2005 میلادی، به خواص ضد التهابی و ضد میکروبی این گیاه اشاره کرده‌ اند.

در بین مصارف بومی از گیاه مرزه در ایران می توان به استفاده از آن برای تسکین دندان درد اشاره کرد.

تاثیر مرزه در درمان دردهای عصبی

مصرف مرزه در درمان دردهای عصبی و نرمی استخوان تاثیر دارد.

به گزارش ایسنا،‌ اگر روزانه 100 گرم مرزه در 500 گرم آب جوشانده شود و تا 5 روز مصرف گردد، علاوه بر این که باعث تقویت معده می‌ شود، در رفع زخم روده نیز موثر است.

همچنین حمام ( بُخور ) جوشانده برگ های گیاه مرزه در رفع دردهای روماتیسمی ، عصبی و نرمی استخوان نیز موثر است.

اثرات ضد انعقادی خون گیاه مرزه

محققان تاثیر گیاه مرزه را بر افزایش فعالیت فاکتورهای انعقادی خون در حیوانات آزمایشگاهی نشان دادند.

تحقیقات این پژوهشگران نشان می دهد که مصرف سه بار در روز گیاه مرزه و هر بار به میزان 50 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن، موجب افزایش پروترومبین (PT) و پارشیال پروترومبین (APTT) فعال شده می گردد که هر دو از فاکتورهای انعقادی خون می باشند.

کاهش چربی خون

یک طرح تحقیقاتی که در آزمایشگاه مرکز تحقیقات گیاهان دارویی لرستان به مدت یک سال انجام شد، نشان داده است که گیاه "مرزه" با نام علمی "ساتوریا خوزستانیکا"  اگر درست مصرف شود، مانند داروهای شیمیایی میزان چربی خون را در بدن انسان کاهش می دهد.

لازم است پژوهشگران گیاه را پس از تبدیل به پودر، به شکل کپسول خوراکی درآورند تا برای کنترل چربی خون افراد بیمار از آن استفاده کنند.

گیاه مرزه ، وزن را کاهش می دهد

به گزارش شبکه خبر، پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی لرستان با بررسی گروهی از افراد چاق دریافتند، افرادی که از رژیم غذایی کم کالری همراه با مکمل گیاهی حاوی مرزه استفاده می کنند، در کاهش وزن خود موفق تر از افرادی هستند که فقط رژیم غذایی کم کالری مصرف می کنند. پژوهشگران با توجه به نتایج این بررسی که در مجله پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تبریز منتشر شد، برای کاهش وزن، رژیم غذایی کم کالری همراه با مکمل گیاه مرزه را توصیه می کنند.