کنجد ؛ دانه ای مفید برای تقویت بدن

کنجد گیاهی است یک ساله با ارتفاع حدود یک متر که قسمت انتهایی ساقه آن پوشیده از کرک است . برگ های آن بیضی ، باریک و نوک تیز است . گل های آن به رنگ سفید یا قرمز، به طور تک تک در کناره برگ های قسمت انتهایی ساقه ظاهر می شوند .

میوه این گیاه به صورت کپسول و محتوی دانه های کوچک و مسطح و بیضوی است که دانه کنجد نامیده می شود و قسمت مورد استفاده این گیاه است .

وطن اصلی کنجد هندوستان است که از آنجا به نقاط دیگر دنیا راه یافته است . در حال حاضر چین بزرگترین تولید کننده کنجد در دنیا می باشد . هندوستان و حبشه از نظر تولید، بعد از چین قرار دارند . در ایران نیز مقداری کنجد تولید می شود که بیشتر آن به مصرف تهیه روغن و حلوا ارده می رسد.

ترکیبات شیمیایی

کنجد دارای پروتئین ، ویتامین های B ,  D  , E  , F1 و لسیتین (LECITHIN)  می باشد . مقدار روغن آن در حدود 50% است. روغن کنجد مرکب از حدود 70% اسیدهای چرب اشباع نشده مانند لینولئیک اسید ،‌اولئیک اسید و مقداری اسیدهای چرب اشباع شده مانند اسید پالمتیک و آراشیدیک اسید می باشد .

روغن کنجد یکی از روغن های اشباع نشده و مفید برای بدن است که در آمریکای شمالی و کانادا به مقدار زیاد مصرف می شود ، زیرا این روغن نه تنها کلسترول خون  را افزایش نمی دهد، بلکه آن را کاهش نیز می دهد .

برای تهیه روغن کنجد معمولا دانه ها را می شویند تا رنگ روی آن از بین برود. سپس دانه ها را آسیاب کرده و در آب می ریزند تا پوست آنها روی آب بیاید . بعد از گرفتن پوست، دانه ها را خشک کرده و در آب جوش می ریزند و خمیر می کنند . این خمیر را تحت فشار قرار داده تا روغن آن جدا شود . این روغن را روغن سرد می نامند و از تفاله باقیمانده تحت اثر فشار و گرما روغنی بدست می آید که به نام روغن گرم معروف است که البته ارزش غذایی روغن سرد را ندارد .

تفاله باقیمانده از این مرحله را معمولا برای علوفه دام ها به کار می برند . خصوصاً این تفاله از نظر داشتن مواد پروتئینی ، غذای خوبی برای گاوهای شیرده است .

اگر می خواهید از روغن کنجد استفاده کنید دقت کنید که روغن سرد باشد که به نام FIRST COLD PRESSED"" معروف است ، زیرا در اثر حرارت دادن، روغن کنجد خواص خود را از دست می دهند .

خواص مفید کنجد برای سلامتی بدن

از نظر طب قدیم ایران، کنجد گرم است . کنجد بسیار مغذی است و در اکثر کشورهای فقیر به عنوان جانشین گوشت بکار می رود . خواص مفید کنجد به شرح زیر است :

1) برای چاق شدن و تقویت نیروی جنسی موثر است.

2) برای رفع قولنج کنجد را آسیاب کرده و با سرکه مخلوط کنید و به مقدار نصف وزن کنجد ، مغز بادام  پوست کنده را به آن اضافه کنید. سپس آنها را پودر کنید و هر روز به مقدار یک قاشق سوپ خوری از آن بخورید .

3) کنجد گرفتگی صدا را از بین می برد .

4) نرم کننده معده و روده است.

5) کره کنجد که در کانادا بنام تاهیتی معروف است و شبیه ارده می باشد ، غذای خوبی برای رشد بچه هاست.

6) برگ کنجد را اگر به سر بمالید، باعث رشد و سیاهی موی سر  می شود.

7) ارده نرم کننده معده و روده هاست.

8) کنجد فشار خون بالا  را کاهش می دهد.

9) کنجد ضد رماتیسم  است.

10) برای رفع ناراحتی کیسه صفرا مفید است.

11) دم کرده برگ کنجد، اسهال خونی را برطرف می کند.

12) روغن کنجد برای رفع تنگی نفس ، سرفه خشک  و زخم ریه مفید است.

13) روغن کنجد سوزش ادرار  را رفع می کند.

14) از روغن کنجد به جای روغن زیتون  در سالاد استفاده کنید.

15) کنجد با تمام فوایدی که دارد برای معده ی ضعیف مناسب نیست، زیرا هضم آن سنگین است . این گونه اشخاص باید آن را با عسل وسرکه بخورند .

پی نوشت :

1- ویتامین F یک اسید چرب ضروری است که باعث تشکیل لایه هایی در پوست می شود که از سلول های پوستی محافظت و از خشکی و خرابی پوست جلوگیری می کند. همچنین باعث انتقال سایر ویتامین ها در پوست می شود.

خواص کنجد (sesame)

دانه های ریز، پهن و بیضی شکل کنجد، طعم مطبوع و خوشایندی به بیشتر غذاهای آسیایی می بخشد و از اجزای اصلی تاهینی(Tahini) و شیرینی خوشمزه ی خاورمیانه یعنی حلوا(Halva) می باشد. تاهینی، خمیری تهیه شده از دانه های آسیاب شده ی کنجد است.

کنجد در طول سال قابل دسترسی است و بسته به انواع آن در رنگ های مختلف به ویژه سفید، زرد، سیاه و قرمز یافت می شود.

کنجد از قدیمی ترین چاشنی های شناخته شده ای است که قدمت آن به 1600 سال پیش از میلاد مسیح بر می گردد. روغن کنجد به سختی تند می شود. نام علمی کنجد"Sesamun indicum" است.

کنجد منبع غذایی بسیار با ارزشی است. علاوه بر این که منبع خیلی خوبی از منگنز و مس است. از نظر کلسیم، منیزیم، آهن، فسفر، ویتامین B1 ، روی و فیبرهای غذایی نیز منبع ارزشمندی به شمار می رود.

فیبرهای غذایی موجود در کنجد اثرات بسیار مفیدی دارند که شامل موارد زیر است:

- کاهش کلسترول خون در انسان

- حفاظت سلول های کبدی در مقابل آسیب های اکسیداتیو

- پیشگیری از فشارخون بالا در تحقیقاتی که بر روی حیوانات آزمایشگاهی انجام شده است.

- افزایش ذخیره ی ویتامین E در حیوانات

املاح معدنی مفید موجود در کنجد

کنجد منبع بسیار خوبی از مس، کلسیم، منیزیم و روی است. تنها یک چهارم لیوان از آن، قابلیت تامین 4/70 درصد مس، 6/31 درصد منیزیم و 1/35 درصد از کلسیم مورد نیاز روزانه را دارد.

مس: کاهش دردهای آرتریت روماتوئید

مس به دلیل حضور در بسیاری از سیستم های آنزیمی ضد التهابی و آنتی اکسیدانی ، نقش مهمی در کاهش درد و رفع التهاب در بیماری های آرتریت روماتوئید دارد.

علاوه بر آن در فعالیت نوعی آنزیم موثر است که برای اتصال کلاژن و الاستین مورد نیاز است. کلاژن و الاستین در ساختار، قدرت و قابلیت ارتجاع رگ های خونی، استخوان ها و مفاصل مهم هستند.

منیزیم: سلامت عروق خونی و دستگاه تنفسی

همچنان که ذکر شد کنجد منبع خوبی از منیزیم است. اثرات مفید منیزیم به شرح زیر است:

- کاهش اسپاسم راه های هوایی در بیماری آسم

- کاهش فشار خون بالا (فشار خون بالا از عوامل موثر حمله های قلبی ، سکته ها و بیماری های قلبی در افراد دیابتی است.)

- پیشگیری از اسپاسم نوعی عروق خونی که در پیدایش حملات میگرن نقش دارند.

- ایجاد خواب طبیعی در زنانی که از عوارض یائسگی رنج می برند.

کلسیم: پیشگیری از سرطان روده، پوکی استخوان و میگرن

کلسیم از املاح معدنی مهم موجود در کنجد است. در مطالعاتی که اخیراً انجام شده است نقش موثر کلسیم در موارد زیر به اثبات رسیده است:

- حفاظت از سلول های روده در مقابل مواد شیمیایی سرطان زا

- پیشگیری از کاهش توده ی استخوانی که در یائسگی یا بیماری های خاصی مانند آرتریت روماتوئید مشاهده می شود.

- پیشگیری از سردردهای میگرنی

روی: حفظ سلامت استخوان ها

به دلیل تاثیر روی در چگالی املاح معدنی استخوان، به مردان سالمند توصیه می شود غذاهای غنی از "روی" را به طور مرتب در برنامه های غذایی خود بگنجانند.

گرچه تصور بر این است که پوکی استخوان اغلب گریبان گیر زنان سالمند می شود، اما حقیقت این است که مردان سالمند نیز در معرض پوکی استخوان قرار دارند.

تقریبا 30 درصد شکستگی های استخوان لگن در مردان اتفاق می افتد و از هر 8 مرد بالای 50 سال یک نفر شکستگی ناشی از پوکی استخوان را تجربه می کند.

در مطالعه ای که بر روی 396 مرد در گسترده ی سنی 45 تا 99 سال انجام شد، مشخص شد که بین دریافت کم روی و کمبود املاح معدنی در بدن، با بروز پوکی استخوان در ناحیه ی لگن و ستون فقرات ارتباط واضحی وجود دارد.

فیتواسترول ها: کاهش کلسترول خون

فیتواسترول های ترکیباتی هستند که در گیاهان یافت می شوند و ساختمان شیمیایی مشابهی با کلسترول دارند. با دریافت میزان مناسبی از فیتواسترول ها، میزان کلسترول خون کاهش می یابد، پاسخ ایمنی تقویت می شود و خطر بروز سرطان های خاص کاهش می یابد.

امروزه به دلیل خواص مهم فیتواسترول ها، اقدام به استخراج آن ها از دانه های سویا، ذرت و گیاهان دیگر می کنند و به عنوان افزودنی در تهیه غذاهای فرآوری شده به کار می برند.

در گزارش هایی که در مورد میزان فیتواسترول گیاهان ارائه شده است، معلوم می شود که کنجد، از غنی ترین مواد غذایی از نظر فیتواسترول هاست. در هر 100 گرم از کنجد 400 تا 413 میلی گرم فیتواسترول وجود دارد.

میزان فیتواسترول در پسته و دانه های آفتابگردان از 270 تا 289 میلی گرم متغیر است و میزان آن در تخمه های کدو تنبل عبارت است از 265 میلی گرم در هر 100 گرم.

نتیجه گیری

به منظور برخورداری از ارزش های غذایی نهفته در کنجد، لازم است از این ماده ی غذایی به عنوان جزئی مهم از چاشنی ها و طعم دهنده ها در برنامه ی غذایی خود استفاده کنید.

م

خواص سیاه دانه

سیاه دانه دارای خواص درمانی بسیاری است. در احایث و روایات اسلامی نیز آمده است که :

" سیاه دانه دوای هر بیماری و دردی است ، به جز مرگ."

برخی خواص آن عبارتند از :

- سیاه دانه طبیعت گرمی دارد.

- به دلیل داشتن ماده ای موسوم به تیموکیتون، دارای اثرات ضد تشنجی است. بررسی ها نشان می دهد سیاه دانه می تواند موجب تاخیر در زمان شروع تشنج و کاهش مدت آن شود.

- در کاهش نفخ شکم و دفع گازهای معده موثر است.

- زیاد کننده شیر مادران است.

- قاعده آور است، یعنی عادت ماهانه را باز می کند.

- ضد کرم است. مصرف سیاه دانه با سرکه باعث دفع کرم دستگاه گوارشی می شود.

- استفاده از مخلوط سیاه دانه آسیاب شده با عسل برای تسکین درد رحم و پس درد زایمان مفید است.

- غرغره کردن جوشانده ی سیاه دانه در سرکه باعث تسکین درد دندان و محکم شدن دندان می شود.

درمان بیماری ها با سیاه دانه

* سرگیجه و درد گوش :

یک قاشق مرباخوری عسل را با چند قطره روغن سیاه دانه مخلوط کرده و هر صبح ناشتا، میل کنید. این کار را حداقل تا 11 روز ادامه دهید.

* روماتیسم :

یک فنجان روغن سیاه دانه را گرم کنید. سپس قبل از خواب آن را در محل درد بمالید و خوب ماساژ دهید. بعد محل مورد نظر را با یک تکه پارچه پشمی باندپیچی نموده و استراحت کنید.

* اسهال :

یک قاشق غذاخوری سیاه دانه ی آسیاب شده را با نصف استکان عصاره ی تره تیزک (شاهی) مخلوط کرده و پس از صرف غذا در سه وعده میل نمایید.

* ناراحتی های کبدی :

مقداری از پودر سیاه دانه را با گیاه صبر زرد ( آلوئه ورا ) و عسل مخلوط کرده و هر صبح ناشتا، به مدت هفت روز یک قاشق مرباخوری از آن را میل کنید.

همچنین می توانید روغن سیاه دانه را که در حال جوش است، با غنچه ی برگ های بید (برگ های کوچک ) مخلوط کرده و پیش از خواب یک قاشق مرباخوری از آن را به مدت یک هفته میل کنید.

* سردرد و میگرن :

نصف قاشق سیاه دانه آسیاب شده را با نصف قاشق انیسون (دانه هایی شبیه رازیانه دارد) و سه تکه میخک کوبیده شده، مخلوط کنید و با یک لیوان شیر بجوشانید (بهتر است کمی عسل خالص نیز اضافه کنید). یک فنجان از این معجون دارویی را می توانید در هنگام شروع سردرد و میگرن بنوشید.

در ضمن با روغن سیاه دانه، گیجگاه و شقیقه خود را چرب کنید.

* درد و ناراحتی های کلیوی :

یک استکان سیاه دانه را در یک لیتر آب بجوشانید و با عسل شیرین کنید و به مدت یک هفته، صبح ناشتا آن را میل نمایید.

همچنین می توانید یک قاشق غذاخوری سیاه دانه آسیاب شده را با نصف لیوان روغن زیتون مخلوط کرده و به صورت ضماد (یعنی مانند پماد روی یک تکه پارچه تمیز) در آن قسمت از کلیه که احساس درد می کنید بگذارید. این عمل را روزانه یک بار و به مدت پنج روزادامه دهید.

هر روز مقداری جعفری را در یک لیوان آب بجوشانید و هفت قطره روغن سیاه دانه را به آن افزوده و صبح و شب یک فنجان میل کنید. این کار را به مدت پنج روز ادامه دهید.

* بی اختیاری ادرار:

پوسته تخم مرغ را پس از شستن کامل ، با حرارت مقداری تفت دهید و با مقداری سیاه دانه مخلوط کرده و بکوبید تا کاملا نرم شود. یک قاشق چایخوری از این مخلوط را در یک لیوان شیر ریخته و آن را به هم بزنید و صبح و شب، به مدت یک هفته میل کنید.

* دل پیچه و درد های روده ای: 

به مقدار مساوی زیره و نعنا و انیسون را بجوشانید و هفت قطره روغن سیاه دانه به آن اضافه کنید. سپس با عسل خالص آن را شیرین کرده و در موقع دل پیچه و دل درد آن را بنوشید.

* تب :

اگر مقداری سیاه دانه را بکوبید و با کمی سکنجبین میل نمایید، تب را برطرف می کند.

گردآوری : نیره ولدخانی

بخش تغذیه و سلامت تبیان